Logopedie en afwijkende mondgewoonten

Wist je dat we zo’n 2000 keer per dag slikken? Als je tong op dit moment niet op de juiste plek staat, kan dit grote gevolgen hebben voor de stand van je tanden.
Bij veel kinderen zien we dat de tong zowel tijdens het slikken, als in rustpositie en spraak, tussen of tegen de tanden aan komt. Wanneer de tong elke keer met grote kracht naar voren of opzij perst, zullen de tanden meebewegen en kan er onder andere een over- of open beet ontstaan.

Oorzaken

Oorzaken van een foutieve slikbeweging zijn voornamelijk een afwijkende tongligging in rustpositie en een slappe mondmotoriek. Wenselijk is het als de mond gesloten is en de tong hierbij tegen het gehemelte aan ligt, net achter de boventanden. Een afwijkende tongligging is dus elke positie van de tong elke andere plek. De tong kan bijvoorbeeld op de mondbodem liggen, te ver achterin de mond of tegen of tussen de tanden. 
Een slappe mondmotoriek is vaak deels een gevolg van open mondgedrag, maar kan dit juist ook veroorzaken. Door een slappe motoriek van de tong en lippen zal de tong slap onder in de mond hangen en tegen de ondertanden aan drukken. 

Gevolgen

Een afwijkende tongligging is van invloed op de stand van de tanden en kiezen, maar ook op de vorm van de kaak. Wanneer de tong niet op de juiste plek staat, kan het gehemelte gaan vervormen. De tong past niet meer in de bovenkaak en dan is er onvoldoende ruimte voor het gebit. Hierdoor en door de druk van de tong op de tanden zal er een verschuiving plaatsvinden van het gebit. 

Enkele gevolgen van een afwijkende tongligging zijn:

• Open beet
  Wanneer een kind slikt met de tong tussen de tanden zal er een open beet ontstaan. Bij een open beet staan de boventanden naar boven en voren gericht door de druk die de tong hier op uitoefent. De boven- en ondertanden sluiten hierdoor niet meer op elkaar aan. 

• Overbeet
  Door een hoge druk van de tong op de boventanden zullen deze ver naar voren gedrukt worden. De boventanden komen hierdoor ver voor de ondertanden uit wanneer de kiezen op elkaar worden gezet.
• Kruisbeet
  Wanneer de tong constant op de mondbodem ligt, ontstaat er een kruisbeet. Afhankelijk van de druk van de tong zal er een verschuiving van de onderkaak plaatsvinden in de betreffende richting. De onderkaak kan bijvoorbeeld naar rechts verschuiven, waardoor er een verschuiving van het gebit moet plaatsvinden om alle kiezen weer in elkaar te laten vallen.
• Slissen/lispelen
  Wanneer de tong ook tijdens de spraak niet op de juiste manier wordt geplaatst, kan er sprake zijn van slissen of lispelen. De tong wordt hierbij naar voren of opzij tussen de tanden geduwd. Dit is goed te horen bij de klanken die gevormd worden met behulp van de tong: de [l], [n], [d], [t], [z] en [s]. 

Nog erg vaak zie je kinderen die hun nagels tot aan de vingers helemaal afbijten. Niet alleen is dit erg ongezond voor ze, maar ook voor de stand van het gebit kan dit negatieve gevolgen hebben. De onderkaak schuift door het nagelbijten naar voren en er ontstaat een grote spanning op de kaakgewrichten. Hierdoor ontstaan pijnklachten en overbelasting van spieren in het mondgebied. Het gevolg hiervan is dat er afwijkende mondgewoonten zullen ontstaan en een afwijkende stand van de tanden.

Ook duimzuigen is een veel voorkomende mondgewoonte die afwijkend is. Door de ligging van de duim in de mond wordt alles uit evenwicht gebracht. De mond is in veel gevallen niet gesloten, omdat de duim er in zit. 

Oorzaken

Een kind kan om allerlei redenen beginnen met duimzuigen. Baby’s en heel jonge kinderen zuigen vaak nog op de duim of andere vingers, omdat dit verband houdt met het zuigen op voedsel en het ontdekken van structuren met de mond. Ook geeft ze dit een veilig en vertrouwd gevoel. Naarmate een kind ouder wordt, leert hij deze gewoonte meestal af en is er niks aan de hand. Bij sommige kinderen duurt dit iets langer. Wanneer hij of zij rustig zit of wanneer iets spannend is, geeft het duimzuigen toch nog dit veilige en vertrouwde gevoel. Als een jonger broertje of zusje nog op de duim zuigt is het ook verleidelijk voor een kind om weer te beginnen. 

Gevolgen

• Afwijkende tongligging: De tong wordt naar beneden geduwd door de duim wanneer deze in de mond ligt. Hierdoor krijgt de tong niet de kans zich aan te zuigen tegen het gehemelte en worden de tongspieren slap.

• Afwijkende stand van de tanden: Niet alleen drukt de duim de tong naar beneden, maar ook worden de boventanden naar voren geduwd door de druk van de duim. Een open beet of overbeet kunnen gevolg zijn van duimzuigen.
• Slappe mondmotoriek/Mondademen: Door het ontstaan van een slappe mondmotoriek door toedoen van de duim in de mond zal de mond ook vaker open blijven staan tijdens het ademhalen. Ook slaapt een kind vaak in met de duim in de mond en wanneer de duim vervolgens uit de mond glijdt, blijft de mond open hangen en gaat het kind door de mond ademen. 
• Slissen/lispelen: Door de lage tongligging en de naar voren staande boventanden is de kans groot dat de tong tussen of tegen de tanden schuift tussen de uitspraak van verschillende klanken, zoals de [l], [n], [d], [t], [z] en [s]. Dit noemen we slissen (tong beweegt opzij) of lispelen (tong verplaatst zich naar voren tijdens de spraak). 

Onder foutieve lipgewoonten verstaan we liplikken en lipzuigen. Vaak is dit een gevolg van mondademen, waarbij de lippen droog worden. Omdat dit als onprettig wordt ervaren likt een kind langs zijn of haar lippen om deze te bevochtigen. Het gevolg hiervan is dat er grote rode kringen rondom de mond ontstaan door irritatie van de huid. Hierop volgend ontstaat vaak ook lipzuigen. 

Het gevolg van liplikken is dat de tong vaak in een ongewone positie is en niet wordt aangezogen aan het gehemelte. Ook geeft de tong hiermee druk op de tanden en lippen. Evenals tijdens het lipzuigen. De lippen en daarmee ook de tanden worden naar binnen gezogen, waardoor een ongewone stand van de tanden ontstaat.